Querenzias
(XII
PREMIO “ANA ABARCA DE BOLEA” 2009)
Querenzias. Uesca.
Pucofara, 2010. ISBN: 978-84-95997-37-1. 95 pp.
Querenzia ye una parola
que promana de querer. Sinifica aimar u querer bien. Tamién tiene l’azeuzión de bayo u
enclinazión natural, de l’ombre e de bels animals, de tornar ta un lugar en o
que han medrato u gosan acudir á ormino. Como bien se dize en a
cuentraportalada d’iste libro “amanixen querenzias á os ríos, mons, selbas,
paisaches e mesmo personas que aiman a suya lengua”. Chesús Aranda, o suyo
autor, ye un poeta, un poeta culto, que se beye bien esclatero que aima
fondamén o suyo, o nuestro, país dende l’alto de os Pirinés (Ansó, Urdués,
Ziresa...) enta Origüela, en o cobaxo; pasando por os secanos e a Ribera e por
Daroca e a redolada de Mezquín. As planas d’ista obra son una contina oda, un
canto á o paisache que conmuebe, que emoziona l’animo, un bibo sentimiento de a
naturaleza: delera, recosiro, querenzia de a bida senzilla, campesina. Chesús
Aranda manulla un lenguache en aparienzia senzillo, pero d’un gran dominio
lesical, un lenguache de gran oserbador, de muita figura descritiba e que
engalza, á ormino, un estilo de bez oraziano e de bez whitmaniano, enzertando
con os recursos estilisticos. O poeta, con una fonda esprisión de suchetibidá, imple
iste libro de cuatrons finos e delicatos de naturaleza, de bida pastoril
reposata, de bucolismo e d’apazible bienestar; elementos naturals á embute que
li fan buena onra ta simbolizar a entrega, a entrega unanime, á ra sinzeridá, á
ra inozenzia e á ra pureza á la que aspira. Os poemas son rebutiens de parolas
eslechitas con esmero, con o bayo de buscar a parola esauta, o chiro, a imachen
que amuestre millor a esprisión poetica inefable en bersos senzillos e
austeros, e, de bez, reflesibos e fondos. Nos trobamos, pues, con una contina
suzesión de simbolos e imáchens como eslambios zerteros, que nos esluzernan;
esprisions concretas que, en muitos casos, sensibilizan ideyas astrautas e que
nos rebelan, con emozión, a reyalidá sentita por o sucheto lirico: l’orache pasa
á cutiello as luzes tardanas (16); brila en l’auguazón a nuei
callada (17); os cuerbos grallan con negra pasada (25); silenzios
pintaus de rosada (48); en xeratas d’amariellas floradas (67); chuntos d’a
man: dos namoraus, un río (70). A emozión de os elementos naturals no promana
d’ixa sinificazión, en beras, reyalista e obia, sino de a replega d’asoziazions
reyalistas que establimos en mirando-las. As parolas de o poeta creyan un
reyalismo metaforico amagando o sentito entre os mesmos pliegues de a emozión: niedo de
concabas ulors (7); beire de plata (9); cullebreta por bals reberdezidas (11); chislas de sol platino (15); beires de
rosada, de plata agüero (17); plata fina filada en un camón (22); royos confites
que alzan en repalmars (59). Chesús Aranda s’aclimata, s’apacha, á saber
de bien, con os sonetos (de bariatas rimas, unas millor conseguitas que atras)
e con as liras (estrofa más curta que zeprena e combida a podar a barufalla);
tiene querenzias (dintro de as Querenzias) con os bersos eptasilabos y
endecasilabos (más serenos, acompasatos e cadenziosos) e domina o ritmo e a
melodía con as zesuras e os emistiquios e con l’aduya de as reiterazions fonicas,
con as aliterazions: as bisas berneras las dixan solas (7); concarada
cara as airadas (12); polidas pamparolas (12); luminaria de luna iluminata (13); cuentraluz
crebata en cazata (13); estasen esteras (16); brancas d’os árbols, l’aire
bandiando (16); estorban esbolatriando (16); o berdín berde (42); as faxas
baxas
(42). Tamién con as repetizions e as reiterazions lesicas, que manifiestan a
delera, o desasusiego, a insistenzia de o poeta: se quedan
quedas (14); o blanco blanco (22); traba, traza, trafuca (36); s’alentaba...se
tornaba...se quedaba...(32); siga de trabiés, sigue...(42). Con as
locuzions alberbials de tipo iteratibo: de bor en bor (35); oras e oras (44); de chandrío
en chandrío (70). Con as simetrías sintauticas: talle o
tallo (7); espiello berde en un mar berde (30). Con doble sustantibo adchetibato:
garretas
de fambre, d’arambre baras (14); pobracho onso, garrispo
somiziego (33); ampluras grisencas, grisa soledá (43). En ista
obra a naturaleza ye sentita d’una traza espritual e sutil, o poeta refirma a
suya esistenzia emozional en o mundo bucolico, alcorzato, esbiellato, puro...
en paisaches soniatos. A suya delera de salir de l’artifizio de a soziedá
autual, de o suyo destierro, d’aspirazión zeleste, ye un contino clamor ta
tornar á ra unión, á ra identificazión con a naturaleza, con l’armonía e a
inozenzia. De personificazions bi’n ha asabelas: o sol li
paina con trenzaderas (8); acucuta en o río (9); mirar-se en
l’augua (9); se namoran as fuens (13); as luzes barallan con güembras (13); painando as
suyas auguas (15); a calor e o fredo ya i son plaitiando (16); a cardonera se
paina (21); o fayar texe colors royencas (23); bel fau se
retorzigaba de buen implaz (32); desaina o suyo esprito a nieu (60). O soneto
Pinos
chiquins (49) ye una total personificazión. A poesía de Chesús Aranda –alma
espullata que prenzipia á estar iluminata– de querenzias aszeticas e misticas,
nos remera, de tanto en tanto, á Garzilaso e as eglogas, asinas como se
berruntan reminiszenzias machadianas lexanas en o soneto Duro afalago
e
lopistas, bien esclateras, en o poema Si quiers fer un soneto. Poesía,
bagale, d’intensidá lirica y emozional, d’equilibrio entre fondo y esprisión,
entre plastizidá e figurazión. ¿Poesía de Naturaleza? Se trata de bella cosa
más esenzial, de bella cosa que tiene que beyer con os elementos presenzials e
de a suya interpretazión por meyo de a parola. Se reibindica a ecolochía-meyo
ambién (58) e, tamién, a lengua nuestra, a lengua aragonesa, con una polita e
luenga alegoría (63) y en terzetos (64-66). O guallardo soneto Bisa bernera
(31)
ye un poema cuasi (e sin cuasi) relichioso. Serenidá contemplatiba, polideza,
intemporalidá: puyada ta ra cumbre.
Chusé Antón
Santamaría Loriente
Fuellas d’informazión d’o Consello d’a Fabla
Aragonesa, lum. 206, p. 23.
Publicazión bimestral en aragonés. 33ena añada.
I.S.S.N.: 1132-8452.
«Chusé Antón
Santamaría ye un poeta y escritor reconoxito, ganador de muitos premios
literarios, profesor de luenga castellana y coordinador d'a Sección de Luengas
d'o Rolde de Estudios Aragoneses».
No hay comentarios:
Publicar un comentario