miércoles, 26 de diciembre de 2012

Articlo sobre Querenzias de Chusé A. Santamaría



Querenzias
(XII PREMIO “ANA ABARCA DE BOLEA” 2009)
Querenzias. Uesca. Pucofara, 2010. ISBN: 978-84-95997-37-1. 95 pp.

Querenzia ye una parola que promana de querer. Sinifica aimar u querer bien. Tamién tiene l’azeuzión de bayo u enclinazión natural, de l’ombre e de bels animals, de tornar ta un lugar en o que han medrato u gosan acudir á ormino. Como bien se dize en a cuentraportalada d’iste libro “amanixen querenzias á os ríos, mons, selbas, paisaches e mesmo personas que aiman a suya lengua”. Chesús Aranda, o suyo autor, ye un poeta, un poeta culto, que se beye bien esclatero que aima fondamén o suyo, o nuestro, país dende l’alto de os Pirinés (Ansó, Urdués, Ziresa...) enta Origüela, en o cobaxo; pasando por os secanos e a Ribera e por Daroca e a redolada de Mezquín. As planas d’ista obra son una contina oda, un canto á o paisache que conmuebe, que emoziona l’animo, un bibo sentimiento de a naturaleza: delera, recosiro, querenzia de a bida senzilla, campesina. Chesús Aranda manulla un lenguache en aparienzia senzillo, pero d’un gran dominio lesical, un lenguache de gran oserbador, de muita figura descritiba e que engalza, á ormino, un estilo de bez oraziano e de bez whitmaniano, enzertando con os recursos estilisticos. O poeta, con una fonda esprisión de suchetibidá, imple iste libro de cuatrons finos e delicatos de naturaleza, de bida pastoril reposata, de bucolismo e d’apazible bienestar; elementos naturals á embute que li fan buena onra ta simbolizar a entrega, a entrega unanime, á ra sinzeridá, á ra inozenzia e á ra pureza á la que aspira. Os poemas son rebutiens de parolas eslechitas con esmero, con o bayo de buscar a parola esauta, o chiro, a imachen que amuestre millor a esprisión poetica inefable en bersos senzillos e austeros, e, de bez, reflesibos e fondos. Nos trobamos, pues, con una contina suzesión de simbolos e imáchens como eslambios zerteros, que nos esluzernan; esprisions concretas que, en muitos casos, sensibilizan ideyas astrautas e que nos rebelan, con emozión, a reyalidá sentita por o sucheto lirico: l’orache pasa á cutiello as luzes tardanas (16); brila en l’auguazón a nuei callada (17); os cuerbos grallan con negra pasada (25); silenzios pintaus de rosada (48); en xeratas d’amariellas floradas (67); chuntos d’a man: dos namoraus, un río (70). A emozión de os elementos naturals no promana d’ixa sinificazión, en beras, reyalista e obia, sino de a replega d’asoziazions reyalistas que establimos en mirando-las. As parolas de o poeta creyan un reyalismo metaforico amagando o sentito entre os mesmos pliegues de a emozión: niedo de concabas ulors (7); beire de plata (9); cullebreta por bals reberdezidas  (11); chislas de sol platino (15); beires de rosada, de plata agüero (17); plata fina filada en un camón (22); royos confites que alzan en repalmars (59). Chesús Aranda s’aclimata, s’apacha, á saber de bien, con os sonetos (de bariatas rimas, unas millor conseguitas que atras) e con as liras (estrofa más curta que zeprena e combida a podar a barufalla); tiene querenzias (dintro de as Querenzias) con os bersos eptasilabos y endecasilabos (más serenos, acompasatos e cadenziosos) e domina o ritmo e a melodía con as zesuras e os emistiquios e con l’aduya de as reiterazions fonicas, con as aliterazions: as bisas berneras las dixan solas (7); concarada cara as airadas (12); polidas pamparolas (12); luminaria de luna iluminata (13); cuentraluz crebata en cazata (13); estasen esteras (16); brancas d’os árbols, l’aire bandiando (16); estorban esbolatriando (16); o berdín berde (42); as faxas baxas (42). Tamién con as repetizions e as reiterazions lesicas, que manifiestan a delera, o desasusiego, a insistenzia de o poeta: se quedan quedas (14); o blanco blanco (22); traba, traza, trafuca (36); s’alentaba...se tornaba...se quedaba...(32); siga de trabiés, sigue...(42). Con as locuzions alberbials de tipo iteratibo: de bor en bor (35); oras e oras (44); de chandrío en chandrío (70). Con as simetrías sintauticas: talle o tallo (7); espiello berde en un mar berde (30). Con doble sustantibo adchetibato: garretas de fambre, d’arambre baras (14); pobracho onso, garrispo somiziego (33); ampluras grisencas, grisa soledá (43). En ista obra a naturaleza ye sentita d’una traza espritual e sutil, o poeta refirma a suya esistenzia emozional en o mundo bucolico, alcorzato, esbiellato, puro... en paisaches soniatos. A suya delera de salir de l’artifizio de a soziedá autual, de o suyo destierro, d’aspirazión zeleste, ye un contino clamor ta tornar á ra unión, á ra identificazión con a naturaleza, con l’armonía e a inozenzia. De personificazions bi’n ha asabelas: o sol li paina con trenzaderas (8); acucuta en o río (9); mirar-se en l’augua (9); se namoran as fuens (13); as luzes barallan con güembras (13); painando as suyas auguas (15); a calor e o fredo ya i son plaitiando (16); a cardonera se paina (21); o fayar texe colors royencas (23); bel fau se retorzigaba de buen implaz (32); desaina o suyo esprito a nieu (60). O soneto Pinos chiquins (49) ye una total personificazión. A poesía de Chesús Aranda –alma espullata que prenzipia á estar iluminata– de querenzias aszeticas e misticas, nos remera, de tanto en tanto, á Garzilaso e as eglogas, asinas como se berruntan reminiszenzias machadianas lexanas en o soneto Duro afalago e lopistas, bien esclateras, en o poema Si quiers fer un soneto. Poesía, bagale, d’intensidá lirica y emozional, d’equilibrio entre fondo y esprisión, entre plastizidá e figurazión. ¿Poesía de Naturaleza? Se trata de bella cosa más esenzial, de bella cosa que tiene que beyer con os elementos presenzials e de a suya interpretazión por meyo de a parola. Se reibindica a ecolochía-meyo ambién (58) e, tamién, a lengua nuestra, a lengua aragonesa, con una polita e luenga alegoría (63) y en terzetos (64-66). O guallardo soneto Bisa bernera (31) ye un poema cuasi (e sin cuasi) relichioso. Serenidá contemplatiba, polideza, intemporalidá: puyada ta ra cumbre.
Chusé Antón Santamaría Loriente
Fuellas d’informazión d’o Consello d’a Fabla Aragonesa, lum. 206, p. 23.
Publicazión bimestral en aragonés. 33ena añada. I.S.S.N.: 1132-8452.

«Chusé Antón Santamaría ye un poeta y escritor reconoxito, ganador de muitos premios literarios, profesor de luenga castellana y coordinador d'a Sección de Luengas d'o Rolde de Estudios Aragoneses».

No hay comentarios:

Publicar un comentario